ต้นจัน

ที่สวนของเราปลูกต้นจันทร์ (อินจัน) เอาไว้ต้นหนึ่ง อายุสัก 3-4 ปี แล้ว แต่ว่าต้นแทบไม่สูงขึ้นจากตอนที่ซื้อมาเลย แต่ถึงแม้จะโตช้า แต่ก็ดูจะเป็นต้นไม้ที่มีความอดทนสูง เพราะดินบริเวณที่ปลูกก็เป็นดินเหนียว แข็งและแล้งมากเลยในฤดูร้อน แต่วก็ไม่เคยเห็นว่าต้นจันทร์จะมีอาการเหี่ยวให้เห็นเลย แม้ว่าจะไม่ได้ดูแลให้น้ำอะไรเลย ปล่อยให้ธรรมชาติจัดการล้วนๆ

ต้นจันทร์เป็นเหมือนต้นไม้ที่เป็นสัญลักษณ์ประจำตระกูลของเราเลย เพราะว่าในระแวกบ้านของเรา ญาติพี่น้องก็ปลูกบ้านอยู่รายล้อม ติดๆ กัน และในพื้นที่บ้านของอาซึ่งอยู่ถัดจากบ้านของเราไปห้องหนึ่ง ก็จะมีต้นจันทร์ต้นใหญ่มาก ขนาดลำต้นสักสามสี่คนโอบ จนนับอายุไม่ถูกเลยว่ากี่ร้อยปีแล้ว เพราะผมเกิดมามันก็ใหญ่อยู่แล้ว เพียงแต่ปัจจุบันถูกตัดแต่งไม่ให้สูงเกินไป ใต้ต้นจันทร์ต้นนี้ถูกใช้เป็นที่ทำกิจกรรมต่างๆ ทั้งเป็นที่เล่นสมัยเด็กๆ เป็นที่นอนกลางวันของพ่อ และทุกปียังมีการทำบุญให้บรรพบุรุษกันใต้โคนต้นจันทร์นี่แหละเป็นที่สำหรับพระสวด ให้กับบรรพบุรุษที่อยู่ในเจดีย์ใกล้ๆ กับต้นจันทร์ เรียกว่าพวกเราเวียนวายตายเกิดกันรอบๆ ต้นจันทร์นี่แหละ แต่ว่าไม่รู้เหมือนกันว่าใครเป็นคนปลูกต้นจันทร์ต้นนี้

ตอนเด็กๆ จำได้ว่ายายแม้น ซึ่งเป็นพี่สาวของปู่ ชอบกินลูกจันทร์ พอถามพ่อว่าทำไมยายชอบกินลูกจันทร์พ่อบอกว่ากินแล้วอายุยืน ผมก็คิดว่าอย่างนั้น เพราะตอนผมเกิดมาปู่ก็ไม่อยู่แล้ว แต่ว่ายายแม้นยังอยู่และก็แข็งแรงด้วยนะ ยายแม้นเป็นแรงจูงใจให้สมัยเด็กๆ ผมเอาลูกจันทร์มากินเลย สำหรับผมนะ  ลูกจันทร์ที่อร่อยจะเป็นลูกจันที่สุกใหม่ๆ เพิ่งเด็ดออกมาจากต้น รสจะหวานอ่อนๆ และเฝื่อนเล็กๆ... อันนี้จะผิดจากที่อ่านเจอ เพราะบางคนบอกว่าต้องทำให้มันช้ำก่อนที่จะกิน หรือเอาไปผสมกับน้ำกะทิกินเหมือนน้ำกะทิทุเรียน

ภาษาไทย เขียน “ต้นจัน” อย่างนี้ แต่ว่าชื่อในภาษาอังกฤษเรียกว่า Diospyros decandra ทำให้คิดว่า จริงๆ สะกด ต้นจันทร์ จากคำว่า “decandra” น่าจะเหมาะกว่า และเพราะลูกจันทร์ยังมีสีเหลืองเหมือนพระจันทร์ และต้นจันทร์หากติดผลที่มีลักษณะกลมก็จะเรียกว่าลูกอินทร์ (ลูกอิน) ซึ่งเหมือนพระอินทร์ ที่มีสีเขียว (ลูกอินทร์ที่ยังไม่สุกก็มีสีเขียว) นอกจากนั้นคำว่า Dios (Διός) เป็นภาษากรีก ซึ่งหมายถึงเทพเซอุส (Zeus) ผู้ปกครองสวรรค์ ซึ่งหากเป็นฮินดูก็คือพระอินทร์  ส่วนคำว่า Piros (πῡρός) หมายถึง เมล็ดข้าวที่แห้งจากความร้อน ซึ่งมักจะแปลกันว่าหมายถึงเมล็ดข้าวสาลี, Diospyros จึงหมายถึง ข้าวสาลีของเซอุส

ส่วน, decandra นั้นภาษาวิทยาศาสตร์ หมายจึงพืชที่อยู่ในจีนัส เดียวกับต้นพลับ (Persimmon)

จันทร์ออกลูกตอนฤดูร้อน ช่วงเมษาที่เราทำบุญให้บรรพบุรุษกันพอดี กลิ่นของลูกจันทร์นั้นหอมอ่อนๆ แต่ว่าหนังสือที่เคยอ่านบรรยายถึงกลิ่นของลูกจันทร์เอาไว้ว่า กลิ่นหอมอ่อนๆ แต่ไม่อาจจะซ่อนเอาไว้ได้ ... ทุกปีที่จันทร์ออกลูก นักท่องเที่ยวที่ผ่านไปผ่านมา มักจะมาของดูลูกจันทร์และถ่ายรูปด้วยความตื่นเต้นเสมอเลย  เพราะถึงแม้ว่าจะหาซื้อต้นจันทร์ได้ง่ายตามงานเกษตรแต่ถ้าจะปลูกให้มีลูกแล้วกินเวลาหลายสิบปี บางทีก็ค่อนชีวิตของคนปลูกเข้าไปแล้ว

... เคยเอาลูกจันทร์มาให้ห่านกับกระด่ายที่เลี้ยงไว้กินเหมือนกัน คุณคิดว่ามันกินไหม ? ... ไม่กินอ่ะ

ชาวเวียดนามเรียกต้นจันทร์ว่า Thi หรือภาษาอังกฤษเรียกว่า Golden apple ซึ่งปรากฏอยู่ในนิทานพื้นบ้านของเวียดนาม เรื่อง Tấm Cám (ตั๋ม กับ กั๊ม) ที่เปรียบเสมือนนิยายซินเดอร์เรล่า ของเวียดนาม ที่ Tấm ซึ่งเป็นนางเอกของเรื่องถูกแม่เลี้ยงใจร้ายฆ่าตายหลายครั้งและเธอก็ไปเกิดใหม่เป็นสิ่งต่างๆ จนกระทั้งสุดท้าย Tấm มาเกิดเป็นต้นจันทร์ และมีหญิงชราคนหนึ่งเดินผ่านมาได้กลิ่นหอมหวานของลูกจันทร์จึงได้อธิษฐาน ว่า

O golden apple, fall to my sack

Your scent I'll smell, eat you I'll not

Thị ơi thị à, rụng vào bị bà, bà để bà ngửi chứ bà không ăn

หญิงชราขอให้ผลของต้นจันทร์หล่นใส่กระเป๋าของเธอเพื่อที่จะเอากลับไปไว้ดมที่บ้านโดยสัญญาว่าจะไม่กินลูกจันทร์นั้น และเมื่อหญิงชรานำลูกจันทร์ไปไว้ที่บ้านของเธอ Tam ก็ปรากฏตัวออกมาจากลูกจันทร์ เพื่อช่วยดูแลหญิงชรา

จนกระทั้งพระราชาซึ่งเป็นคนรักเก่าของ Tấm ผ่านมาที่บ้านของหญิงชรา ก็ได้พบกับ Tam ที่กลับชาติมาเกิดและครองรักกันอย่างมีความสุข

ในเมืองประจวบ ยังมีต้นจันทร์ที่ใหญ่มากๆ นอกจากต้นของที่บ้านอาแล้ว ก็เห็นอีกต้นหนึ่งในกองบิน 5 อยู่หน้าโรงแรม (อาคารสวัสดิการ) ฟ้าชมคลื่น ซึ่งความสูงของจันทร์ในกองบิน 5 นี่สูงเท่ากับตึกสี่ห้าชั้นเลยทีเดียว ดังนั้นหากผ่านไปชมทะเลอ่าวมะนาวแล้ว ก็อย่าลืมที่จะถ่ายรูปต้นจันทร์ยักษ์ต้นนั้นด้วยนะ ... 🍃